Agnieszka Stein w książce “Dziecko z bliska” pisze o potrzebie autonomii jako jednej z najważniejszych potrzeb rozwojowych małego człowieka (tak, jak i dorosłego). Każdy chce czuć, że ma wpływ na otaczającą go rzeczywistość i może podejmować decyzje, które go dotyczą. Dopiero jej lektura naprawdę pomogła mi się wczuć w sytuację dziecka i w to, jak niewiele ma ono możliwości zaspokajania tej kluczowej potrzeby: “Jak wiele decyzji zapada poza dzieckiem, niejako ponad jego głową. Jak mało ma wpływu na to, co się z nim dzieje, gdzie ma iść, co może zjeść, z kim będzie przebywać.” Tymczasem możliwość takiego decydowania sprzyja też zaspokojeniu potrzeby bezpieczeństwa małego człowieka – jak pisze Agnieszka Stein “Próbuje doświadczyć, tego że może samo budować sobie bezpieczeństwo wewnętrzne w oparciu o poczucie własnej skuteczności i wpływu na rzeczywistość, a niekoniecznie w oparciu o bliskość i zachowanie opiekuna. (…) Zaczyna od wprowadzania porządku w sposób, który samo jest w stanie zrozumieć. Domaga się decydowania o tym, którą drogą pójdzie na spacer albo kto pomoże mu przy zakładaniu butów. Chce naciskać guziki w windzie i denerwuje się, gdy mama nie po kolei odkłada zabawki na półkę. I jeszcze chce wybierać krzesło, na którym usiądzie i kubek, z którego się napije.” Gdy to sobie uświadamiam, budzi się we mnie autentyczne współczucie i chęć udzielenia Jaśminie jak największego wsparcia w zaspokajaniu tej potrzeby. Oraz radość, że mogę towarzyszyć jej w takim pięknym czasie budowania swojego poczucia wpływu na świat.

I boli mnie, kiedy słyszę, gdy inni w odpowiedzi na naturalną chęć Jaśminy do decydowania o sobie, nazywają to “chęcią rządzenia”, którą trzeba jak najszybciej ukrócić. Lekarka pediatra, u której byliśmy ostatnio z wizytą zasugerowała nam tonem nieznoszącym sprzeciwu, że konieczna będzie wizyta u psychologa dziecięcego, bo dziecko “nami rządzi”. A chodziło o to, że Jaśmina nie dawała sobie zdjąć bluzeczki do badania i próbowaliśmy dać jej empatię i powiedzieć dlaczego to ważne.

Tymczasem respektowanie granic dziecka ma olbrzymie konsekwencje. Jak  pisze Agnieszka Stein: “Dziecko, którego granice są poważnie traktowane od samego początku uczy się:
 - rozpoznawać swoją odrębność
- dbać o siebie w zdrowy sposób
- współpracować i rezygnować z niektórych swoich potrzeb w imię równowagi i potrzeb innych ludzi
- protestować za każdym razem, kiedy czuje, że ktoś narusza jego granice

Jak najczęściej sprawdzać, czy nie narzucam Jaśminie pewnych rozwiązań tylko dla swojej wygody, bez uwzględniania jej potrzeb. Zaangażować się w empatyczny dialog, gdy nasze strategie się różnią i kreatywne szukanie satysfakcjonujących dla nas obu rozwiązań.

Praktyka
Rzucać wyzwanie swoim granicom. Jasne, że wolę, żeby było czysto, ale czy czasem nie będzie frajdą dać Jaśminie porozrzucać okruszki albo pomalować stolik? Albo razem zrobić twórczy bałagan, wyrywając się z ograniczających przekonań, że tego się nie robi?

Praktyka
Organizować Jaśminie jak najwięcej okazji do wyboru tego, co będzie dla niej odpowiednie. I świętować jak korzysta z tych okazji, budując swoje poczucie mocy. Agnieszka Stein pisze, iż “warto przyjąć zasadę, że zakazy powinny obejmować absolutne minimum. Tak naprawdę to, co jest konieczne, żeby dziecko przeżyło, nie zrobiło nikomu krzywdy i nie zdemolowało otoczenia. A także to, co wynika z potrzeb rodziców”. Unikać tzw. pozornego wyboru, który jest niczym więcej niż techniką manipulacji (“Chcesz te spodnie czy te?”, gdy nie chce założyć spodni)

Wziąć odpowiedzialność za swoje potrzeby w relacjach z córką. Świetny artykuł na ten temat napisała niedawno Joanna Berendt (Co znaczy „Nie wolno”?).  Zamiast “nie wolno”, “nie można”, chciałabym mówić o tym, dlaczego czegoś nie chcę. Albo dlaczego czegoś chcę. Granice budować w oparciu o swoje potrzeby: “Nie chcę, nie podoba mi się, nie lubię.”  To działa. Kiedy naprawdę głęboko czuję, że nie chcę zrobić czegoś, na co namawia mnie Jaśmina, powiedzenie “nie” jest proste i nie buduje napięcia ani we mnie,a ni w niej. Dużo łatwiej jest wówczas opowiedzieć mi, z czego to we mnie wynika. I szukać na spokojnie rozwiązania, które będzie dobre dla niej i dla mnie.

Scott Noelle, autor www.enjoyparenting.com  i Daily Groove, inspirującego serwisu dla rodziców, pisał ostatnio o tym, by szukać głębiej, i przywoływał przykład, gdy dziecko chce skakać po kanapie przyjaciela, a my chcielibyśmy uszanować jego własność i jej nie zniszczyć. Możemy wówczas zastanowić się, jakiego doznania szuka mały człowiek – może chodzi o doświadczenie w nowy sposób grawitacji? A jeśli tak, to czy możemy pokazać mu, gdzie indziej może skakać bezpiecznie dla siebie i dla rzeczy przyjaciela?

Praktyka
Nie ustawać w szukaniu nowego sposobu na przekonanie Jaśminy do mycia zębów. Mamy z tym wielki problem – nie działa przykład własny, przekonywanie, tłumaczenie jakie to ważne, puszczanie filmów z dziećmi myjącymi zęby, zabawa, negocjacje. Trudno nam zaakceptować, gdy nie uda nam się jej namówić do mycia zębów przez kilka dni. Nie wyobrażam sobie, że w ogóle to odpuszczamy, podejrzewam, że jako dorosła osoba miałaby do nas wielki żal, że pozwoliliśmy jej na decyzję w tej sprawie. Mamy w tej dziedzinie więcej wiedzy od niej (jakie są konsekwencje zaniechania), tylko jak zastosować ją bez przemocy i z szacunkiem? Chwilami czuję się bezradna. Czy znacie jakieś strategie, które działają?

Podobna historia dotyczyła chodzenia na bosaka. Jaśmina ma za sobą poważną, zakończoną pobytem w szpitalu  infekcję dróg moczowych, więc teraz bardzo zależy nam aby było jej ciepło w stopy – jej przeciwnie – bez przemocy nie ma szans aby założyła choćby skarpetki. Wokół tej sprawy było wiele napięcia, siłowania się i w “imię jej dobra” przemocowego zakładania czegoś na stopy. W pewnej chwili nie mogłam już znieść tego, że tak ją zmuszamy do czegoś, czego naprawdę nie chce – skończyło się położeniem tymczasowych dywanów i dywaników w całym domu, co choć trochę mnie uspokoiło, a jej pozwoliło decydować o tym, co ma na nogach. Ale z myciem zębów nie możemy wpaść na nic, co zaspokoiłoby jednocześnie jej potrzeby i nasze.

Czasami wiadomo: nie da się ustrzec działania wbrew woli małego człowieka – choćby gdy wyrywa się na ulicy i na siłę bierzemy go za rękę, przytrzymując wbrew woli na chodniku. W Nonviolent Communication nazywamy to “ochronnym użyciem siły”. Ale i wówczas bardzo ważny jest szacunek – kiedy minie zagrożenie opowiadamy dziecku, dlaczego zdecydowaliśmy się na takie działanie i wysłuchujemy empatycznie jakie były jego emocje i potrzeby w tej sytuacji przymusu.

Praktyka
Jak najczęściej stawiać się w sytuacji mojej córki, gdy o niej decyduję. Jak ja bym się czuła na jej miejscu? Jeśli źle, to czy mogę znaleźć rozwiązanie, przy którym uszanuję jej granice i jej potrzeby, nie zapominając o swoich?

Praktyka
Przestać myśleć o mojej córce jako o moim dziecku, a zacząć postrzegać ją jako samodzielną istotę ludzką, która ma takie same prawa jak ja i inni dorośli. Także do decydowania co jest dla niej dobre (poza sytuacjami z zagrożeniem życia), kiedy i co ma zjeść, jak się ubrać, itp. Oczywiście nie pozbawia mnie to możliwości wyrażania swojego zdania i przekonywania jej do zmiany decyzji – jeśli widzę dodatkowe aspekty sytuacji, których ona nie dostrzega (tak, jak z każdym innym człowiekiem).

Praktyka
Uważać na niewidoczną przemoc, która wynika z nadawania dziecku etykiet: grzeczna, posłuszna, łobuz, leniwa, niewdzięczny, mało bystry – te wszystkie określenia wyrażają na ile dziecko spełnia nasze oczekiwania i jednocześnie mogą stać się wielkim życiowym bagażem. Pozbawiają małego człowieka kontaktu ze swoją potrzebą wzbogacania życia innych i programują go na zenątrzsterowność  - zależność od pochwał i krytyki innych. Więcej na ten temat pisałam w odcinku “Nie mówiłabym swojej córce, że jest grzeczną dziewczynką”. 

Praktyka
Obserwować co stoi za zachowaniami, które są trudne do zaakceptowania. Jaśmina bardzo często rzuca z dużą siłą za siebie zabawki, np. klocki. Dotychczas reagowaliśmy  na to z dużym napięciem (każde z nas zaliczyło już uderzenie, raz nawet w okolice oka), krzycząc “nie rób tak, bo to może komuś zrobić krzywdę”, zabierając klocki. Tymczasem nigdy nie zastanowiliśmy się, dlaczego ona tak często wybiera to działanie. Może jest znudzona i chce towarzystwa w zabawie? Może chce doświadczyć poczucia swoje siły? A może coś jeszcze innego? I może da się to zorganizować w inny sposób?

źródło:gdybymdorosla.com